Tăng cường giảng dạy quyền con người tại các cơ sở giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng trong giai đoạn hiện nay

Phạm Ngọc Kỳ, phamngocky54@yahoo.com

Trường Đại học Đại Nam

Bài đăng trên Tạp chí Công thương, Số 16 - Tháng 7/2020. Tải nội dung bài báo Tại đây.

Tóm tắt

Quyền con người là một giá trị hội tụ trong đó nhiều giá trị khác về văn hóa, lịch sử, kinh tế,chính trị, xã hội, pháp lý… Nó là thành quả của quá trình phát triển về nhận thức và tri thức của con người, thuộc sở hữu của chung nhân loại. Để đảm bảm quyền con người ở bất kỳ quốc gia nào, ngoài sự nỗ lực của nhà nước bằng hệ thống chính sách, pháp luật, còn phụ thuộc nhiều vào hiệu quả hoạt động về giáo dục quyền con người.  Từ phương diện giáo dục có thể thấy muốn nâng cao nhận thức về quyền con người cho học sinh, sinh viên thì trước tiên cần nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục.

Từ khóa: quyền con người, giáo dục và đào tạo, giai đoạn hiện nay

1. Đặt vấn đề

Trong  những năm qua với sự phát triển của kinh tế thị trường giáo dục nước ta cũng đang phải đối mặt những ảnh hưởng tiêu cực từ mặt trái của nền kinh tế khiến cho một bộ phận của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý không làm chủ được mình trước những mặt trái của xã hội dẫn đến vi phạm đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật.

Quyền con người là sự kết tinh của những giá trị văn hóa, của tất cả các dân tộc trên thế giới, là mối quan tâm đặc biệt và là mục tiêu hành động hàng đầu của Liên hợp quốc. Mọi mâu thuẫn, xung đột, mọi vi phạm pháp luật trong xã hội đều xuất phát từ việc không tôn trọng quyền con người. Tôn trọng quyền con người, có cơ chế bảo đảm quyền con người chính là cơ sở pháp lý vững chắc cho sự phát triển bền vững của xã hội, của đất nước. Hiểu biết và chỉ có sự hiểu biết về quyền con người mới mang lại cho con người tự do và hạnh phúc bởi lẽ chỉ khi hiểu biết về quyền con người thì mỗi người mới có khả năng tự thực hiện và bảo vệ những quyền của mình đồng thời có đủ hiểu biết để tôn trọng quyền của người khác. Trong bối cảnh Việt Nam xây dựng nhà nước pháp quyền, Việt Nam cũng phải thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế, phải thường xuyên chú trọng giáo dục quyền con người. Mặt khác, thực tế hiện nay ở Việt Nam vẫn còn có những thành phần phản động xuyên tạc, kích động cho rằng Việt Nam vi phạm nhân quyền thì việc giáo dục quyền con người càng có tầm đặc biệt quan trọng. Giáo dục quyền con người với tư cách là một bộ phận của giáo dục pháp luật hiện nay đang được các trường quan tâm, đặc biệt đặt trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục thì giáo dục quyền con người càng cần được coi trọng. Đổi mới giáo dục thiết nghĩ phải đổi mới rất nhiều: Từ nội dung, chương trình, sách giáo khoa, tư duy,.. cho đến việc đổi mới việc đào tạo các cán bộ quản lý giáo dục bởi lẽ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là những người đóng vai trò quyết định đến sự thành bại trong giáo dục. Hồ Chủ Tịch đã từng nói: “Một tấm gương sống giá trị hơn một trăm bài diễn thuyết”. Vì vậy, việc giáo dục quyền con người trong các nhà trường nên bắt đầu từ giáo dục đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục vì những cán bộ quản lý giáo dục này sẽ có tầm ảnh hưởng rất lớn người học và cơ sở giáo dục mà họ quản lý.

Quyền con người là một khái niệm rộng được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Có nhiều định nghĩa khác nhau về quyền con người (human rights), tuy nhiên định nghĩa của Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc thường được trích dẫn bởi các nhà nghiên cứu, theo đó:

Quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu (universal legal guarantees) có tác dụng bảo vệ các cá nhân và nhóm chống lại những hành động (actions) hoặc sự bỏ mặc (omissions) làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép (entitlements) và tự do cơ bản (fundamental freedoms) của con người.

Bên cạnh đó, nhân quyền còn được định nghĩa một cách khái quát là những quyền bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được hưởng thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người. [7].

Ở Việt Nam, các định nghĩa về quyền con người do một số chuyên gia, cơ quan nghiên cứu từng nêu ra cũng không hoàn toàn giống nhau, nhưng xét chung, quyền con người thường được hiểu là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế [2] 

  2. 3. Thực trạng giáo dục quyền con người trong đào tạo cán bộ quản lý giáo dục

Hoạt động giáo dục nhân quyền trong các trường đào tạo cán bộ quản lý giáo dục nhằm trang bị kiến thức về nhân quyền cho sinh viên hướng tới sự tôn trọng quyền con người của thế hệ trẻ tiến bộ được thực hiện bằng cả hình thức chính khóa và không chính khóa.  Hình thức không chính khóa chủ yếu được thực hiện thông qua tuần sinh hoạt công dân khi sinh viên mới nhập trường hoặc thông qua các cuộc thi tìm hiểu pháp luật. Hình thức chủ yếu của giáo dục quyền con người trong các cơ sở đào tạo cán bộ quản lý giáo dục là hình thức chính khóa. Các cơ sở đào tạo cán bộ quản lý giáo dục hiện nay khi đào tạo hệ cử nhân quản lý giáo dục từ năm 2014 đều dùng chung giáo trình “ Pháp luật đại cương” do Bộ giáo dục quy định, vì vậy các nội dung giáo dục về quyền con người được lồng ghép trong một số chương như: Giáo dục về quyền sở hữu, quyền thừa kế,.. được lồng ghép trong chương luật dân sự, một số chương như: Công pháp quốc tế, tư pháp quốc tế hay chương Luật hình sự cũng được đưa vào giảng dạy. Nhiều trường việc giáo dục quyền con người được lồng ghép vào trong một số môn học khác như: Chính trị học, Bình đẳng giới trong giáo dục., mà chưa có một môn học riêng về đặc thù của ngành quản lý giáo dục ví dụ như giáo dục về quyền được học tập chẳng hạn. Nhìn chung, việc giáo dục quyền con người trong các cơ sở đào tạo cán bộ quản lý giáo dục hiện nay chưa được coi trọng, yêu cầu giáo dục là cần thiết cho các trường nhưng hầu hết các trường đều chưa có môn học độc lập về quyền con người. Thêm vào đó nội dung nhân quyền lồng ghép giảng dạy trong các môn học khác còn sơ khai, phụ thuộc vào yêu cầu của các bộ môn đối với giảng viên và kiến thức về lĩnh vực quyền con người của giảng viên do đó, mặc dù giáo trình có đề cập đến nhưng trên thực tế ở một số trường, nội dung quyền con người thường bị né tránh trong các giờ giảng do nhiều nguyên nhân hoặc có đề cập đến chỉ mang tính chất giới thiệu, thiếu khái quát thậm chí đưa những nội dung chưa hoàn toàn đúng về nhân quyền do những hạn chế của giảng viên về vấn đề này. Chính vì vậy, sinh viên cũng chỉ được tiếp xúc với nhân quyền ở mức rất hạn chế, kiến thức nhân quyền thu lượm được rời rạc do vậy không thể có một cái nhìn toàn diện về quyền con người từ đó khó có thể hình thành ý thức tôn trọng quyền con người trong sinh viên cũng như học viên cao học, học viên của các lớp bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục.

Mỗi cán bộ quản lý giáo dục vừa là người thực thi chính sách vừa là người xây dựng chính sách hoặc là tham mưu cho cấp trên xây dựng chính sách, do đó thì cần phải có những hiểu biết về quyền con người nói chung để từ đó có thể hoạch định và thực thi những chính sách nhân văn trên cơ sở tôn trọng bảo đảm quyền con người, quyền công dân.Giáo dục quyền con người hiện nay trong các cơ sở đào tạo và bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục vẫn là một vấn đề còn mới mẻ, do đó trong thực tiễn thực hiện còn nhiều hạn chế do các nguyên nhân khác nhau nên cần thiết phải có những nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này để đề ra những phương hướng, biện pháp thực sự hữu ích góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền giáo quyền con người ở nước ta. Việc thiết kế lại chương trình đào tạo cử nhân cũng như bồi dưỡng bồi dưỡng theo hướng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao được xem là chìa khóa để đổi mới giáo dục. Đây là yếu tố quan trọng, hướng tới một nền giáo dục tiên tiến, đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đủ sức cạnh tranh và hội nhập quốc tế.

3. Tăng cường giảng dạy quyền con người tại các cơ sở giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng

3.1. Đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân

- Lồng ghép/tích hợp nội dung quyền con người một cách hợp lý trong chương trình giáo dục mầm non, giáo dục tiểu học và giáo dục phổ thông song song, đồng bộ với thực hiện Đề án Đổi mới Chương trình giáo dục phổ thông;

- Lồng ghép/tích hợp nội dung quyền con người một cách hợp lý trong chương trình giáo dục nghề nghiệp song song, đồng bộ với thực hiện Đề án Đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030;

- Lồng ghép/tích hợp nội dung quyền con người một cách hợp lý trong chương trình giáo dục đại học. Trong đó có tính tới đưa nội dung quyền con người vào giảng dạy ở tất cả các cơ sở giáo dục đại học thông qua việc sửa đổi giáo trình pháp luật hoặc pháp luật đại cương để giảng dạy cho sinh viên các trường đại học không thuộc khối ngành luật, hành chính, nội chính; tích hợp/lồng ghép quyền con người vào các môn học chuyên ngành luật thuộc khối ngành luật, hành chính, nội chính và xây dựng môn học độc lập về quyền con người và giáo trình dùng chung cho các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng thuộc khối ngành luật, hành chính, nội chính.

- Chỉnh lý, bổ sung khung chương trình đào tạo thạc sỹ pháp luật về quyền con người và mở mã ngành đào tạo tiến sỹ pháp luật về quyền con người.

- Triển khai có lộ trình việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục ở các cấp học, ngành học thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, để cung cấp và trang bị các kiến thức, kỹ năng và nâng cao nhận thức về quyền con người, vai trò, trách nhiệm và tầm quan trọng của bảo vệ, bảo đảm quyền con người và giáo dục quyền con người.

3.2.Đề xuất nội dung quyền con người vào giảng dạy, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong hệ thống chính trị

 Bên cạnh đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân, cần tiếp tục nghiên cứu từng bước xây dựng và biên soạn tài liệu giảng dạy, mở các khóa bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho phù hợp với từng nhóm đối tượng.

- Thực hiện giáo trình mới về lý luận và pháp luật về quyền con người, giảng dạy cho các lớp cao cấp lý luận tại hệ thống Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đối tượng là cán bộ lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp của Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị;

- Chỉnh sửa, bổ sung nội dung quyền con người vào chương trình trung cấp lý luận chính trị;

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho cán bộ của các cơ quan Đảng, đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp; cán bộ trong các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể quần chúng;

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho cán bộ thực thi pháp luật, lực lượng vũ trang, quân nhân chuyên nghiệp, bộ đội biên phòng, lực lượng công an, thẩm phán, kiểm sát viên...;

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho nhà báo, cán bộ quản lý các cơ quan truyền thông, báo chí;

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho các luật sư, luật gia...

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho lãnh đạo các tổng công ty, tập đoàn, doanh nghiệp; gắn vai trò, trách nhiệm, đạo đức kinh doanh với bảo vệ quyền con người;

- Biên soạn chương trình bồi dưỡng kiến thức về quyền con người cho cán bộ Quản lý giáo dục trong các cơ sở đào tạo.

KẾT LUẬN

Giáo dục quyền con người trong các cơ sở đào tạo cán bộ quản lý giáo dục là cần thiết và có ý nghĩa đặc biệt quan trọng liên quan tới sự thành bại trong giáo dục vì vậy cần được sự quan tâm từ phía Đảng, nhà nước, Bộ giáo dục trong thời gian tới để công tác giáo dục quyền con người thực sự có ý nghĩa góp phần hình thành văn hóa quyền con người cho thế hệ cán bộ quản lý giáo dục, biết xây dựng và hoạch định thực thi chính sách dựa trên sự tôn trọng quyền con người,  quản lý dựa trên sự tôn trọng và phát triển quyền con người.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban bí thư  Trung ương Đảng CSVN (2012), Nghị quyết số 29/NQTW ngày 04/11/2013 của Ban bí thư TW Đảng về đổi mới cản bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
2. Hội đồng Anh (2000), Giáo dục quyền công dân và giáo dục quyền con người, Các khái niệm và tranh luận chính, Tập1.
3. Kế hoạch hành động của LHQ về Thập kỷ giáo dục quyền con người (1995 - 2004), đoạn 2.
4. Quốc hội nước CHXHCNVN (2005), Luật giáo dục, Nhà xuất bản chính trị quốc gia Hà Nội
5. United Nations, Human Rights (2006). Questions and Answers, New York and Geneva, tr.4.
6. Nguyễn Thị Thu Hằng (2017), “Quyền con người, một nội dung quan trọng cần đưa vào giảng dạy trong chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục”, Tạp chí Quản lý giáo dục , số 12 năm 2017.
7. Phạm Xuân Hùng (2016), “ Phát triển đội ngũ giảng viên quản lý giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực”, Luận án tiến sỹ, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.
8. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Trung tâm Nghiên cứu quyền con người (1998). Các văn kiện quốc tế cơ bản về quyền con người,  Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.130.
9. Tường Duy Kiên (2017), “Giáo dục quyền con người theo chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước Việt Nam, Tạp chí Lý luận Chính trị số 11-2017.

Strengthen the teaching of human rights at educational, training and retraining institutions in the current period

Abstract

Human rights are a convergent value in which many other cultural, historical, economic, political, social and legal values ​​are the result of the cognitive and intellectual development of Man, owned by the common humanity.

To protect human rights in any country, beside all the Government efforts with laws and policy system, it significantly depends on the efficiency of human rights education. From the perspective of education, to raise awareness of human rights among students, the awareness of all educational managers need to be raised first.

Key Words: human rights,  education and training, the current period